AZ GİTTİK UZ GİTTİK PERTEV NAİLİ BORATAV KİTABININ ÖZETİ

Pertev Naili Boratav, Az Gittik Uz Gittik, Adam Yayınları, İstanbul, 1997, 318 s.

Folklor ve edebiyat (2 Cilt), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciği; Köroğlu Destanı; Zaman Zaman İçinde (Tekerlemeler, Masallar) adlı kitapları bulunan Pertev Naili Boratav’ın Az Gittik Uz Gittik adlı eseri ilk baskısını 1969’da yapmıştır. Bu baskıdan sonra eser tıpkı basım olarak iki baskı daha yapmıştır. 1997 tarihli olan bu son baskı ile ilgili kısa bilgi verecek olursak: Kitap, eserin içeriği hakkında kısa bilgiler veren ve Pertev Naili Boratav’ın 1968 tarihinde kaleme aldığı bir ön sözle başlamaktadır. Bundan sonra bir tekerleme yer almaktadır. Daha sonra 48 masal, altı alt bölümde verilmiştir. Yedinci bölümde ise, “Karatepeli Hikâyeleri” başlığı altında 19 hikâye yer almaktadır.

Türk kültürünün bir aynası olan bu masallar sırasıyla şöyledir:

I

1. Ayağına Diken Batan Karga

2. Bokböceği

3. Yarım Horoz

4. Koca Nine ile Tilki

5. Ayşe, Fatma Kuzular

6. Ayı ile Tilki

7. Yolcu ile Yılan

8. Tilki

9. Kuyruğu Zilli Tilki

10. Tilki ile Yılan

11. Göğsü Kınalı serçe

II

12. Erler-karısı’na Koca Olmaya Giden Keloğlan

13. Dev-Baba

14. Dünya-Güzeli

15. Benli-Bahri

16. Kral-Padişahının Kızı

17. Kara-tavuk

18. Yeraltı Diyarının Kartalı

19. Cazı-Kız

20. Çan-Kuşu, Çor-Kuşu

21. Papağan

22. Çember-Tiyar

23. Deli-Gücük

24. Eşek Kafası

25. Üşengeç

III

26. Altı Kız babası

27. Telli-Top

28. Ütelek

29. Mehmet-Eşkıya

30. İlik-Sultan

31. Balıkçı Güzeli

IV

32. Hızır

33. “Tık Sopam”

34. Tencerecik

35. Üç Bilecenler

V

36. Fesatçı Saliha

37. “Allah Kerim, Padişahın Oğlu Erim”

38. Derviş Baba

39. Çiftçi Mehmet Ağa

40. “kaz Yollarsam Yollar mısın?”

41. Zengin Hamamı

42. Kösenin Tavşanı

43. “Köse Ayak Kaç?”

44. Üselek

45. Tilki ile Çimenci padişahının Oğlu

46. Nohut Oğlan

VI

47. Culfa Kadınları

48. Akıllı Oğlanlarla Deli-Oğlan

VII

Karatepeli Hikâyeleri

Bu masallardan “Kaz Yollasam Yolar mısın?” adlı hikâye bir örnek olmak üzere aşağıda verilmiştir.

“Kaz Yollasam Yolar mısın?”

Padişah bir gün tebdil-kıyafet çıkmış sarayından, dolaşıyormuş. Bir kulübeye uğramış., Yolu üstünde. Orada onbeş yaşlarında bir kız oturmuş, gergef işliyormuş. Kız, padişaha buyur etmiş. Vezir de berabermiş, padişahla kız konuşmaya başlamışlar, vezir de dinlemiş:

“Kızım, baban nerde?”

“Azı çok etmeye gitti.”

“Annen nerde?”

“Biri iki etmeye gitti.”

“Eviniz pek güzel ama bacası eğri.”

“Bacası eğri ama, dumanı doğru çıkar.”

“Bir kaz yollasam yolar mısın?”

“İnce tüylerine kadar...”

Padişah, “Allahaısmarladık.” demiş, ayrılmış. Saraya vardıklarında vezirine:

“Kulübedeki kızla konuştuklarımızın manasını verirsen verirsin, yoksa başın cellat alacak.” Demiş. Vezir de aptalın biriymiş; nerden bilecek:

“Aman padişahım bana üç gün izin ver.” diye yalvarmış. Bir gün düşünmüş, iki gün düşünmüş, işin içinden çıkamayacağını kestirince doğru kıza gitmiş:

“Geçen gün padişahla konuştuğunuz sözlerin manasını bilmezsem başım uçacak. Aman kızım, bana söyle şunları.”

“Anlatırım ama, her biri için yüz altın isterim.” Demiş kız. Vezir parayı vermiş. Kız da bir bir anlatmış:

“Babam çiftçi; ‘Azı çok etmeye gitti.’ dememin manası bir ekecek, on, yirmi olacak... Annem ebe; doğuma çağırmışlardı o gün: ‘Biri iki yapmaya gitti dedim.”

“Padişah: ‘Bacanız eğri.” Deyince, ‘Dumanı doğru çıkar.” Dedin; o ne demek?”

Benim gözüm şaşı olduğu için padişah böyle söyledi: Ben de ‘Dumanı doğru çıkar.” Diye karşılık verdim, yani, ‘İyi görürüm.’ Demek istedim.”

“Peki bir de padişah, ‘Bir kaz yollasam yolar mısın?’ diye sordu; sen ‘Hay hay.’ dedin...” Bunun üzerine kız gülmüş:

“İşte padişah bana seni yolladı, güzelce yoldum ya.” demiş.

Yazarın genel olarak “okuyucuya armağan”olarak nitelendirdiği bu masal ve hikâyelerden sonra “Masalların Kaynakları” ve “Notlar, Açıklamalar”olmak üzere iki alt bölümden oluşan “Kaynaklar-Açıklamalar” ana başlığı altında masal, tekerleme ve hikâyelerle ile ilgili açıklamalar yapılmıştır. Eserin sonunda “Türk Masalı Üzerine” başlıklı bir inceleme yazısı yer almaktadır.

Eserde yer alan 39 masal ile 1 tekerleme daha önce Batı dilerinde yayımlanmış metinler olup Bu metinlere 8 tane daha ilâve edilmiştir. Eser toplam 48 masal ve tekerleme ile 19 hikâyeyi içermektedir. Bu metinlerden bir kısmını yazar, 1928-1962 yılları arasında annesinden derlemiştir. Tekerleme ve masalların kaynakları ile bunlarla ilgili daha geniş açıklama için eserin 263-290 sayfaları arasında yer alan “Kaynaklar ve Açıklamalar” başlıklı bölüme bakılabilir.

“Türk Masalı Üzerine” başlığının taşıyan yazıda ise, Türk masalı tarihî bir perspektifle değerlendirilmiş, bu konuda yapılan çalışmalardan bahsedilmiş, masalların Türk kültüründeki yeri ve önemi üzerinde durulmuş, masalların konusundan hareketle yazılmış olan; Ömer Seyfettin’in Binecek Şey, Kurbağa Duası, Ali Yoz’un Kavağı, Başını Vermeyen Şehit ile Ziya Gökalp’in Altın Işık adlı kitapta yayımlanan hikâyelerine, Necati Cumalı’nın Boş Beşik, Necip Fazıl’ın Sabır-Taşı, Ahmet K. Tecer’in Köroğlu adlı piyeslerine işaret edilmiş, ayrıca burada Türkiye’de masal üzerine yapılmış ilmî çalışmaların kısa bir tarihçesi verilmiştir. Son olarak da ilk defa yayımlanan “Karatepeli Hikâyeleri” ile ilgili olarak kısa bir açıklamada bulunulmuştur.

Eser gelişen ve değişen şartlar içerisinde yeni şekillenmelere uğrayan masalların bir kısmının değişmesine dur diyerek zamanın bir noktasında dondurulmuş olarak bozulmasına izin vermeden okuyucuya sunmaktadır. 48 masalı Türk kültürüne kazandıran eser bu açıdan önemli bir hizmet olarak karşımıza çıkmaktadır.